Dieta po operacji - co jeść, aby skrócić czas powrotu do zdrowia?

Dieta po operacji ma bardzo duże znaczenie w powrocie do pełni sił. Nieodpowiedni stan odżywienia przed i po operacji może znacznie wydłużyć okres rekonwalescencji i zwiększyć ryzyko powikłań pooperacyjnych. W trakcie operacji zostaje naruszona ciągłość tkanek naszego organizmu. W odpowiedzi na uszkodzenia powstaje stan zapalny, który mobilizuje do odbudowy uszkodzonych struktur. I tu zaczyna się kluczowa rola żywienia, ponieważ to z niego czerpiemy główny budulec do naprawy tkanek i narządów.

• Jak skrócić czas powrotu do zdrowia?
• Jak powinna wyglądać dieta po operacji?

NIEDOŻYWIENIE A OPERACJA

Dieta gra kluczową rolę nie tylko po operacji, ale również (a może przede wszystkim) przed. Odpowiedni stan odżywienia przed zabiegiem znacznie zmniejsza ryzyko powikłań pooperacyjnych i skraca czas rekonwalescencji. Zły stan odżywienia pacjenta bardzo często stanowi wskazanie do przesunięcia operacji w czasie celem zastosowania 10-14 dniowej kuracji żywieniowej.

W teorii każdy pacjent przyjęty do szpitala powinien być poddany badaniu oceniającemu ryzyko niedożywienia. W praktyce bywa z tym różnie. Dlatego jeśli wiemy, że w najbliższym czasie czeka nas zabieg operacyjny, powinniśmy zadbać o swój stan odżywienia.

Przede wszystkim na co najmniej miesiąc przed operacją, powinniśmy:

• wstrzymać się od nadmiernej redukcji masy ciała (chyba, że obniżenie masy ciała jest warunkiem postawionym przez lekarza)
• wprowadzić do diety co najmniej 3 porcje warzyw i co najmniej 2 porcje owoców dziennie
• dostosować kaloryczność diety do naszych potrzeb (Zobacz także: Jak obliczyć zapotrzebowanie na kalorie i makroskładniki?)
• zadbać o to, aby nasza dieta obfitowała w produkty nieprzetworzone i bogate w składniki odżywcze

KIEDY MOŻNA JEŚĆ PO OPERACJI

Według zaleceń ESPEN, żywienie doustne u pacjenta powinno wprowadzić się tak szybko, jak to możliwe. W praktyce zależy to od wielu czynników, takich jak rozległość i miejsce operacji, rodzaj znieczulenia oraz ewentualne komplikacje. W wielu przypadkach żywienie doustne można włączyć już w 2 dobie po operacji. Nie dotyczy to jednak zabiegów wykonywanych na przewodzie pokarmowym. W tym przypadku, w zależności od części przewodu pokarmowego, wprowadza się specjalne żywienie do- lub pozajelitowe.

Po innych operacjach, takich jak np. operacje ginekologiczne, w pierwszej dobie po zabiegu pacjent otrzymuje jedynie glukozę dożylnie. W zależności od stanu pacjenta w 2 lub 3 dobie po operacji rozpoczyna się żywienie doustne. Najczęściej pierwszym posiłkiem po operacji jest kleik oraz sucharki pszenne. Pozwalają one na "ponowne uruchomienie" przewodu pokarmowego i zapobiegają ewentualnym powikłaniom związanym z trawieniem. Swoją drogą po trzech dniach bez jedzenia ten zestaw smakuje jak najlepszy obiad świata 🙂

JAKA DIETA PO OPERACJI

Sucharki i kleik nie zawierają jednak zbyt dużych wartości odżywczych, dlatego w kolejnych krokach wprowadza się dietę pooperacyjną, a następnie dietę lekkostrawną.

Dieta po operacji charakteryzuje się niską zawartością błonnika, brakiem produktów ciężkostrawnych i wzdymających oraz charakterystyczną strukturą dań. Około 3-5 dni po operacji powinniśmy zjadać pokarmy głównie w formie gotowanej, przetartej lub kleikowej. W diecie pooperacyjnej nie powinny znajdować się:

• produkty wysokoprzetworzone
• surowe warzywa i owoce
• produkty z pełnego ziarna
• nasiona roślin strączkowych
• tłuste i przetworzone mięsa

Dieta pooperacyjna w pierwszych dniach powinna dostarczać od 120 do 150% całkowitego zapotrzebowania energetycznego w zależności od rozległości i skomplikowania operacji.

Składnikami, które odgrywają szczególną rolę w regeneracji są:

• pełnowartościowe białko
• witamina C
• witamina A
• kwasy Omega 3
• cynk
• witamina E
• witamina K
• antyoksydanty
• witamina B12
• żelazo

Dieta lekkostrawna jest rozszerzeniem diety po operacji, którą należy wprowadzić ok. 5-6 doby po zabiegu. Na diecie lekkostrawnej można stopniowo rozszerzać gamę produktów. Wciąż należy jednak unikać potraw smażonych, wysokoprzetworzonych, słodyczy oraz zbyt dużej ilości surowych warzyw i owoców.

NAJWAŻNIEJSZE SKŁADNIKI ODŻYWCZE PO OPERACJI

BIAŁKO I WĘGLOWODANY

Pełnowartościowe białko jest niezbędnym budulcem gojących się ran. Białko najlepiej łączyć w jednym posiłku z węglowodanami, ponieważ wydzielająca się pod ich wpływem insulina dodatkowo stymuluje odbudowę białek mięśniowych. Minimalna podaż białka po operacji powinna wynosić 1,2 g/kg masy ciała. Najlepszym źródłami białka w tym okresie będą:

• chude mięso i ryby
• jaja i chudy nabiał (chyba, że po spożyciu laktozy występują problemy żołądkowo-jelitowe).

Dozwoloną obróbką termiczną do ich przygotowania jest gotowanie, pieczenie lub duszenie (bez obsmażania). W tym okresie warto co najmniej dwa razy w tygodniu włączyć do diety ryby, które dodatkowo będą źródłem kwasów Omega 3, działających przeciwzapalnie.

Polecanymi źródłami węglowodanów po operacji są:

• jasne pieczywo
• drobne kasze
• ryż
• ziemniaki
• owoce poddane obróbce termicznej
• chudy nabiał

Należy jednak zachować ostrożność w przypadku dużej ilości owoców i produktów mlecznych, ponieważ fruktoza i laktoza (cukry występujące w tych produktach) mogą wywoływać problemy żołądkowo-jelitowe.

WITAMINY I SKŁADNIKI MINERALNE

Głównym źródłem witamin oraz składników mineralnych powinny być warzywa i owoce. Nie powinniśmy jednak spożywać ich w postaci surowej. Warzywa można podać w postaci gotowanej, pieczonej lub zmiksowanej (po obróbce termicznej) do zupy krem lub sosu. Praktycznymi formami posiłków będą warzywne zapiekanki lub warzywne dania jednogarnkowe z mięsem i ziemniakami, warzywne pasty kanapkowe lub sałatki z gotowanych warzyw.

Witaminy A, E i K to niezwykle ważne witaminy rozpuszczalne w tłuszczach. Pierwsze dwie stanowią ważny element regeneracji uszkodzonych tkanek, natomiast witamina K jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania układu krzepnięcia. Do ich prawidłowego wchłaniania niezbędny jest tłuszcz, dlatego potrawy pooperacyjne należy wzbogacać dodatkiem oliwy z oliwek lub oleju rzepakowego. Dotyczy to zwłaszcza witaminy K, ponieważ w przeciwieństwie do witamin A i E jej głównym źródłem są rośliny.

Problematycznym składnikiem w diecie po operacji jest żelazo, ponieważ jego głównym źródłem jest czerwone mięso, które nie jest produktem polecanym po operacji. W celu jego uzupełnienia w pierwszych dniach należy sięgać po źródła roślinne. Szpinak, buraki lub jarmuż należy dodatkowo łączyć ze źródłem witaminy C (np. sok z cytryny, pieczona papryka), która zwiększa wchłanianie żelaza niehemowego.

SPOŻYCIE PŁYNÓW

Niezwykle istotne w okresie pooperacyjnym jest również odpowiednie spożycie płynów. Powinno być to co najmniej 2 l wody lub słabej herbaty. W przypadku dużej utraty krwi ilość ta może sięgać nawet 3 l płynów. Niedostateczna ilość płynów może spowodować wzrost temperatury ciała i napady gorąca, których miałam (nie)przyjemność doświadczyć na własnej skórze.

CZY DIETA SZPITALNA NAM WYSTARCZY?

Oczywiście wiele zależy od składu takiej diety, jednak w większości przypadków odpowiedź brzmi: nie. Problem ze szpitalną dietą jest taki, że głównym kryterium doboru składników są finanse, a nie zawartość składników odżywczych. Pooperacyjne śniadania i kolacje w większości więc składają się z kanapek z szynką lub nabiałem, a na obiad otrzymujemy minimalną ilość warzyw. Pory posiłków również nie sprzyjają sprawnej regeneracji, ponieważ są one wydawane tylko do godziny 17.

W tym przypadku nieoceniona okaże się pomoc rodziny, która może przygotować dla nas specjalne posiłki. W przypadku braku takiej możliwości, można jeszcze wspomóc się nutridrinkami. Są to produkty specjalnego przeznaczenia żywieniowego dla osób po operacji, chorych onkologicznych lub osób niedożywionych. Ich plusem jest to, że w swoim składzie zawierają wszystkie wymienione przeze mnie witaminy i składniki mineralne w małej objętości (200 ml), a przy tym nie dostarczają błonnika. Ich minusem z pewnością jest cena (ok. 8 zł za opakowanie) zwłaszcza, że ich sugerowana dawka wynosi od 1 do 3 butelek dziennie.

DIETA PO OPERACJI - PODSUMOWANIE

Głównym celem żywienia po operacji jest przyspieszenie procesów regeneracji uszkodzonych tkanek. Dieta po operacji powinna charakteryzować się wysoką wartością odżywczą, niskim stopniem przetworzenia i lekkostrawnością. Zadbanie o odpowiednią wartość odżywczą diety może przyczynić się do szybszej rekonwalescencji i skrócenia czasu hospitalizacji.

Tekst powstał na podstawie:
1. Wytycznych ESPEN dla żywienia po operacji: http://www.espen.org/files/ESPEN-guideline_Clinical-nutrition-in-surgery.pdf 
2. Protokołu okołooperacyknego ERAS: https://med.virginia.edu/ginutrition/wp-content/uploads/sites/199/2014/06/Parrish-April-2016.pdf